Twintig cent kost-ie om te maken. Twintig euro levert-ie op in Australië. Het zijn megawinsten die drugscriminelen boeken met de Nederlandse xtc-pil.Uit onderzoek van de Politieacademie dat in 2017 wereldwijd voor minstens 18,9 miljard euro aan Nederlandse xtc en speed is verkocht. Als het gaat over de handel in synthetische drugs is Nederland een absolute grootmacht.

Die toppositie bekleedt Nederland al tientallen jaren. Hoe kan dat? Volgens het onderzoek, onder leiding van hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops, moeten we voor een antwoord eerst terug in de tijd.

Van oudsher tolerant

Speed en mdma (de werkzame stof in xtc) zijn hier pas relatief laat verboden. Daardoor konden producenten in de jaren 80 al een vooraanstaande positie verwerven op de pillen- en poedermarkt.

Van oudsher staat Nederland tolerant ten opzichte van drugs. Ook nu is de overheid traag met het verbieden van designerdrugs. “Nederlandse criminele netwerken krijgen hierdoor nieuwe markten als het ware in de schoot geworpen”, schrijven de onderzoekers.

De aanpak van drugs heeft bij de overheid maar weinig prioriteit, constateren ze. “Als het erop aankomt, hebben in Nederland andere belangen al snel de voorkeur boven de bestrijding van synthetische drugs.”

Zo weigert Nederland afspraken over drugsbestrijding te maken met grondstoffenleverancier China, omdat daar nog altijd de doodstraf wordt uitgevoerd. In eigen land heeft de volksgezondheid prioriteit; een hardere aanpak kan leiden tot slechtere kwaliteit drugs en dus meer doden.

Actie? Pas onder buitenlandse druk

Volgens het rapport wijst de geschiedenis uit dat Nederland pas in actie komt onder grote buitenlandse druk. Dat gebeurde bijvoorbeeld in de jaren 90, toen een Amerikaanse drugsbestrijder Nederland een narcostaat noemde. Een typering die onlangs ook weeropdook.

Buitenlandse druk leidde destijds even tot een steviger aanpak van xtc-handelaren, tot de aandacht na een paar jaar weer verslapte. Een latere poging de markt te verstoren, heeft juist averechts gewerkt. Het lukte om de belangrijkste grondstoffen voor xtc te verbieden, maar producenten vonden vervangende stoffen die ook nog eens veel goedkoper bleken.

Het gevolg: de prijs van xtc daalde en de pillen werden alleen maar sterker. Omdat criminelen meer stoffen gingen gebruiken en bepaalde chemicaliën nu zelf maken, is er inmiddels ook meer drugsafval dan ooit.

Volgens het onderzoek spelen de producenten al jarenlang een kat- en muisspel met de overheid. Zodra een bepaalde grondstof is verboden, ontwikkelen ze een nieuwe, vergelijkbare stof en moet de procedure om xtc-grondstoffen te verbieden opnieuw. “Zoals Tom en Jerry achter elkaar aanzitten, zo ziet de strijd tussen de wetgever en de drugsproducenten er ook ongeveer uit”, is te lezen in het rapport.

Ook een belangrijke factor voor de enorme Nederlandse drugsindustrie is de gebrekkige opsporing. Naar schatting houden in Nederland 200 agenten zich bezig met het bestrijden van synthetische drugs. Al lange tijd wordt geklaagd over het gebrek aan capaciteit en slagkracht.

Twee acties op korte termijn? Dat kan niet

Een rechercheur geeft in het rapport een tekenend voorbeeld over het gebrek aan capaciteit en slagkracht.

“Van een bekende groep wisten we dat ze komende donderdag iets zouden gaan doen. Het zou om een grote deal gaan van meer dan een miljoen. Daar wilden we bij zijn. Dus we trommelen twee arrestatieteams op en twee observatieteams. Een helikopter gaat de lucht in en een peloton ME staat klaar voor de afscherming.”

“Maar op het moment suprême gebeurt er niks. Wij maar wachten. En op allerlei plekken observeren en informeren. We vinden niks en ontbinden de actie.”

“Even later ontdekken we wat er aan de hand was: de hoofdpersoon had zich een stuk in zijn kraag gezopen en was tot in de middag van de buitenwereld afgesloten gebleven. We krijgen sterke aanwijzingen dat de deal nu naar de vrijdagavond is verplaatst, maar op zo’n korte termijn krijg ik alle manschappen niet opnieuw bij elkaar. We moeten het laten lopen.”

Er worden wel successen geboekt, zoals het oprollen van grondstoffenhandel Party King, het overnemen van online marktplaats Hansa en het oprollen van extreem grote labs en opslagplaatsen voor chemicaliën. Maar ze laten volgens de onderzoekers vooral zien hoe groot de omvang van het probleem is, in plaats van dat ze de criminaliteit werkelijk een zware slag toebrengen.

De gebrekkige opsporing zorgt ervoor dat de pakkans klein is, zeker voor de grotere criminelen. Bovendien deelt Nederland van alle Europese landen de laagste straffen uit in drugszaken. “Veel criminelen weten dit en houden er vermoedelijk rekening mee”, stellen de onderzoekers.

In het rapport verklaart een opsporingsambtenaar waarom vanuit hier pillen naar bijvoorbeeld Australië worden gestuurd, in plaats van dat ze daar worden gemaakt:

“De straffen zijn op dit punt draconisch in Australië. Waarom zou iemand dat doen als één telefoontje met een Nederlandse crimineel genoeg is om zoveel pillen te bestellen als je wilt, in de kleur die je wilt, het logo dat je wilt, de werkzame stoffen mag je bepalen, het wordt afgeleverd waar je het wilt hebben, voor een prijs waarvoor iemand anders het nooit kan maken en die ook nog van een superieure kwaliteit zijn.”

Complex en tamelijk chaotisch

Voor de politie is ook lastig te doorgronden hoe de criminele netwerken precies in elkaar steken. De xtc-wereld is “complex en tamelijk chaotisch”. De een regelt chemicaliën, de ander ketels, weer een ander zoekt plekken om een drugslab te beginnen of vindt de ‘koks’. Er wordt in wisselende samenstellingen gewerkt; vaste groepen zijn er nauwelijks. Wanneer iemand wegvalt na een arrestatie, is er altijd wel iemand te vinden die de lege plek inneemt.

En dan is Nederland ook nog eens gunstig gelegen. We zijn internationaal georiënteerd, hebben uitstekende verbindingen met de rest van de wereld, een goed financieel stelsel én een oeroude handelsgeest. Er is zoveel legaal zakelijk verkeer, dat het illegale deel nauwelijks opvalt. Nederlandse drugsproducenten en -handelaren zijn relatief betrouwbaar en kunnen leveren over de hele wereld, steeds vaker via internet.

Die combinatie van factoren heeft Nederland tot de marktleider op xtc- en amfetaminegebied gemaakt. Een miljardenindustrie dus, volgens het rapport van vandaag.

Resteert de vraag: waar zijn die enorme drugswinsten dan? “We weten doodeenvoudig niet goed waar het blijft”, schrijven de onderzoekers daarover. Vermoedelijk wordt veel geld in het buitenland in vastgoed gestoken of weggezet in belastingparadijzen.