Medicijntekort is een groeiend probleem in Nederland. Tegelijk maken farmaceutische bedrijven geneesmiddelen fors duurder. Wat is er aan de hand?

Om te beginnen zijn medicijnfabrikanten onder te verdelen in twee categorieën:

Ook de uitleg van NU.nl is om die reden opgedeeld in twee delen. Het eerste verklaart hoe het kan dat een farmaceut de prijs van een medicijn tegen een vorm van kanker verzesvoudigd, het tweede geeft antwoord op de vraag waarom medicijntekorten kunnen ontstaan in Nederland.

1. Hoe het kan dat farmaceut prijs medicijn tegen vorm van kanker verzesvoudigd

De Zwitserse farmaceut Novartis verzesvoudigde onlangs de prijs voor een levensreddend medicijn tegen bepaalde vormen van kanker, meldde het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde (NTvG) deze week op basis van eigen onderzoek. 

Het bedrijf, dat het geneesmiddel door een overname in handen kreeg, rekent voor een kuur per patiënt ongeveer 92.000 euro. Voorheen maakten ziekenhuizen het medicijn zelf en was het middel verkrijgbaar voor zo’n 16.000 euro per zieke.

Hoe kan het dat een medicijn, dat eerder verkrijgbaar was voor 16.000 euro, nu ineens het zesvoudige kost?

Het antwoord begint bij het Erasmus MC, waar afdelingshoofd Eric Krenning in de jaren tachtig en negentig het middel lutetium-octreotaat uitvindt. Begin deze eeuw start de uitvinder van het medicijn, samen met zes andere artsen, een eigen farmaceutisch bedrijfje, genaamd Biosynthema.

In totaal behandelde het Erasmus MC sinds 2000 meer dan vijftienhonderd patiënten voor deze specifieke aandoening. Onder deze groep bevond zich ook de in 2011 overleden Apple-topman Steve Jobs.

In bijna de helft van de gevallen blijken de tumoren te krimpen en de meeste patiënten leven na de behandeling vier tot zes jaar langer, meldt het Erasmus MC in 2015 op basis van eerdere onderzoeken. Uit de cijfers zou ook blijken dat de behandeling bij 80 procent van de patiënten met neuro-endocriene tumoren (NET’s) aanslaat.

Medicijn komt in handen van farmaceutische reus

In 2010 wordt Biosynthema voor bijna 11 miljoen euro verkocht aan het relatief kleine Franse bedrijf AAA, blijkt uit berekeningen van het NtvG. Die farmaceut is vorig jaar overgenomen door het grote concern Novartis voor maar liefst 3,3 miljard euro.

Novartis is bereid om zo veel voor het medicijn te betalen, omdat het ziet dat er veel te verdienen valt aan het middel. Lutetium-octreotaat kreeg namelijk in de herfst van 2017 de status van ‘weesgeneesmiddel’, dat inhoudt  dat een overheid speciale voorzieningen en privileges geeft aan een bepaald middel dat een belangrijke doorbraak betekent in het genezen van een zeldzame aandoening, zo leggen deskundigen uit in gesprek met NU.nl. 

Het predicaat is ontworpen, zodat ook mensen die lijden aan een zeldzame ziekte voorzien blijven van medicijnen. Omdat het om een kleine groep mensen gaat, was het onaantrekkelijk voor farmaceuten om voor hen geneesmiddelen op de markt te brengen.

Als beloning krijgen bedrijven tien jaar lang het alleenrecht voor de verkoop van het middel in de Europese Unie en zeven jaar in de Verenigde Staten. In de praktijk houdt het in dat een farmaceut, vanwege de verworven monopoliepositie, de vraagprijs hoog op kan stuwen.

Farmaceuten maken ‘schaamteloos’ gebruik van status weesgeneesmiddel

Zorgeconoom Marcel Canoy vindt die ontwikkeling verontrustend. “De hele situatie wordt veroorzaakt door dit patentsysteem, wat naar mijn mening niet past bij medicijnen. Als Apple bijvoorbeeld een patent op iets heeft, dan kan het alsnog niet de hoofdprijs vragen, omdat er concurrentie is en er altijd nog de mogelijkheid is dat er een nog slimmere telefoonmaker komt. Bij weesgeneesmiddelen ontbreekt deze concurrentie”, zegt hij tegen NU.nl. 

Volgens Canoy gebeurt het de laatste jaren “onbevredigend vaak” dat farmaceuten gebruikmaken van de status weesgeneesmiddel. “Als bedrijf kun je alles vragen, want de mensen zijn wanhopig: het is dit product, of niets. Patiënten, die al heel slecht af zijn, worden zo dubbel geraakt”, stelt hij.

Ook Zorginstituut Nederland ziet het de laatste tijd steeds vaker gebeuren dat bedrijven “schaamteloos” gebruikmaken van de status weesgeneesmiddel. Sinds begin 2018 is een duidelijke toename waarneembaar, laat een woordvoerder weten. 

‘Novartis zit niet per definitie fout’

Overigens betekent het volgens Canoy niet dat Novartis per definitie fout zit. “Eerst zal gekeken moeten worden of hier wel sprake is van een excessieve prijsstijging. Zo claimt het bedrijf dat het bijvoorbeeld allerlei investeringen heeft gedaan. We moeten dus niet op de zaken vooruitlopen.”

Novartis heeft de forse prijsverhoging desgevraagd bevestigd aan NU.nl, maar gaf verder geen toelichting. De farmaceut stelt in een toelichting op de eigen website dat de prijs voor het medicijn gebaseerd is “op het voordeel dat de behandeling biedt aan patiënten, zorgsystemen en de samenleving in zijn geheel”.

Volgens Novartis is de prijs “vergelijkbaar met andere bestaande therapieën, die zijn goedgekeurd voor deze patiëntenpopulatie”. Ook benadrukt het bedrijf dat het middel goedgekeurd is voor vergoeding in Nederland en op dit moment met de minister in onderhandeling is over de prijs.

“De toegang tot behandeling voor patiënten met NET’s in Nederland blijft onveranderd”, aldus Novartis.

Minister Bruins: ‘Novartis kan hoge prijs niet uitleggen’

Minister Bruno Bruins van Zorg heeft naar aanleiding van de bekendmaking van de prijsverhoging door Novartis afgelopen week een “intensief gesprek” gehad met de farmaceut. De bewindsman liet weten dat het bedrijf hem niet heeft kunnen uitleggen waarom het zo’n hoge prijs voor het medicijn vraagt.

“Ik heb Novartis laten weten dat ik niet bereid ben hun prijs te betalen”, aldus Bruins. Hij heeft het bedrijf erop gewezen dat het medicijn, dat ontwikkeld is in het Rotterdamse Erasmus MC, tegen veel lagere kosten kan worden bereid.

Novartis moet als leverancier van de grondstoffen daarin zijn verantwoordelijkheid nemen, vindt de minister.

Vraag is hoelang ziekenhuizen middel zelf kunnen maken

Zorgverzekeraars CZ en VGZ verwijten Novartis “valsspelen” en willen dat de Nederlandse ziekenhuizen het middel zelf mogen blijven maken. Op dit moment maken in Nederland 125 patiënten gebruik van lutetium-octreotaat. Dit wordt vermoedelijk niet meer vergoed als de verzekeraars de nieuwe prijs hiervoor moeten neertellen.

De vraag is echter hoelang ziekenhuizen het medicijn zelf kunnen blijven maken. Zij hebben namelijk Novartis nodig voor de grondstoffen.

2. Waarom medicijntekorten kunnen ontstaan in Nederland

Apothekersorganisatie KNMP maakte deze week bekend dat het aantal keren dat een medicijn in Nederland tijdelijk of definitief niet leverbaar was, vorig jaar verder steeg naar 769, een stijging van 5 procent. In 2017 nam het aantal gevallen nog met 3 procent toe. “Het is dweilen met de kraan open”, aldus de KNMP.

Vorig jaar was de anticonceptiepil ruim drie maanden niet beschikbaar bij de apotheek. De oorzaak lag bij twee fabrikanten, die productieproblemen hadden waardoor de pillen niet aan de gestelde eisen voldeden.

Als er iets dergelijks misgaat in een medicijnfabriek, loopt de hele keten, van fabriek tot apotheek, vertraging op. In het geval van de anticonceptiepil was de problematiek zo dramatisch dat vrouwen in Nederland het voorbehoedsmiddel tijdelijk niet konden krijgen. Hoe kan het dat medicijnen opraken in Nederland?

Zorgverzekeraars kopen medicijn zo goedkoop mogelijk in

Om te beginnen verkopen meerdere bedrijven hetzelfde medicijn. Om de hoge kosten aan medicijnen zoveel mogelijk te beperken, kopen zorgverzekeraars dan de goedkoopste variant van een geneesmiddel in. Dit heet het preferentiebeleid of voorkeursbeleid. De zorgverzekering vergoedt vervolgens alleen de kosten van dit medicijn.

Het voorkeursbeleid is bedacht om de zorgkosten te drukken en om te voorkomen dat farmaceuten veel te hoge prijzen vragen voor generieke geneesmiddelen. Dit beleid zorgt er mede voor dat het gros van de pillen in Nederland erg goedkoop is. Een pakje paracetamol met twintig tabletten kost bijvoorbeeld maar 50 eurocent.

Toch kent het systeem ook nadelen. Farmaceutische bedrijven houden hun voorraden zo klein mogelijk om winst te blijven maken. Als bijvoorbeeld een probleem ontstaat in een pillenfabriek of een container met medicijnen in zee valt, moeten verzekeraars gedwongen uitwijken naar andere farmaceuten. Omdat de voorraden ook hier klein zijn, ontstaan al gauw tekorten. Het gevolg is dat apotheken langer op een bestelling moeten wachten.

Farmaceuten wijken uit naar landen als China en India

Daarnaast zijn door de dalende prijzen van medicijnen, veel fabrikanten van het Westen naar lagelonenlanden vertrokken, zoals China en India. Ook laten meerdere farmaceuten hun pillen maken bij dezelfde fabrieken. Als in één zo’n fabriek iets misgaat, merkt de hele keten dat. Bovendien moeten medicijnen een lange weg afleggen, voordat ze hier in de apotheek liggen.

Tijdens de leveringsproblemen met de anticonceptiepil wezen huisartsen, apothekers en vrouwenorganisaties minister Bruins er ook op dat België en Duitsland geen tekorten hadden. De reden hierachter is geld.

“Op het moment dat het productieprobleem was getackeld, was er een hoge vraag vanuit verschillende landen. Dan wordt er door de fabrikant gekeken welk land het gunstigst is om eerst aan te leveren, en wordt er naar geld gekeken. Nederland betaalt een lage prijs voor merkloze geneesmiddelen. Dat is de betreffende anticonceptiepil ook. Dus lag Nederland achterop en kregen andere landen hun levering eerder”, legde Ludwig Castelijns, directeur van Mosadex, de grootste pillengroothandel in Nederland, al eens uit aan NU.

Minister Bruins wil medicijnvoorraden laten aanleggen

Zorgverzekeraars Nederland (ZN) is het niet eens met de KNMP dat het voorkeursbeleid een oorzaak is van het medicijntekort. Volgens ZN hebben beide partijen afgesproken om het voorkeursbeleid “niet meer de schuld te geven van medicijntekorten in de publiciteit”.

Volgens het ministerie van Volksgezondheid is de meest voorkomende oorzaak van een medicijntekort “een vertraging in het productie- of distributieproces.

Om te voorkomen dat het in de toekomst nog eens misgaat met de leverbaarheid van medicijnen, kwam minister Bruins onlangs met het voorstel om van elk medicijn drie tot vier maanden voorraad aan te leggen. Daarmee zou ongeveer 60 procent van de medicijntekorten voorkomen kunnen worden.

Bron: Nu.nl